زلزله لغتي است كه بسياري از مردم را به هراس ميافكند. براي بعضي ديگر عنوان مطلبي مورد بحث است. براساس تحقيقات دانشمندان و سوابق تاريخي، زمين شناسان و زلزله شناسان اينك به ما ميگويند بسياري از نقاط در سراسر دنيا در معرض خطر يك زمين لرزه زيانبار هستند. امكان پيشگيري از زلزله وجود ندارد. اما به هر حال شما قادريد شانس سلامتي و بقاي خود را به وسيله آگاهي و آمادگي بالا ببريد. اگر كسي به درستي آماده نباشد زلزله بعدي ممكن است لطمههاي افزونتري به بار آورد.
زمين لرزه تكان خوردن قشر زمين است. اين تكان يا در نتيجه انفجار در اعماق زمين است (انفجاري) يا در نتيجه فعاليت آتشفشانها و يا بالاخره در اثر لغزش لايههاي مختلف زمين روي يكديگر در طول گسلها، ايجاد ميشود.
تعداد زلزلههايي كه سالانه رخ ميدهند به يك ميليون ميرسد اما از اين ميان فقط معدودي از آنها اثرات مخرب وسيعي بر جاي ميگذارند. بعضي اوقات انرژي آزاد شده در زلزلههاي بزرگ برابر است با انرژي حاصل از انفجار 180 ميليون پوند T.N.T است به عبارت ديگر قدرت تخريبي اين زمين لرزهها 10000 برابر قدرت نخستين بمب اتمي است كه ايالات متحده در جنگ جهاني دوم در ژاپن منفجر كرد.
در جهان چند منطقه بزرگي وجود دارند كه دستخوش زلزلههاي فراوان هستند و آنها را كمربند زلزله ميخوانند. عمدهترين آنها كمربند اقيانوس كبير (آرام) است كه آمريكاي جنوبي و شمالي ژاپن، فيليپين، زلاندنو را شامل ميشود.
كمربند دوم از حوالي آلپ در اروپا آغاز ميشود و پس از گذشتن از يونان، ايتاليا، تركيه، ايران، افغانستان، پاكستان به جنوب شرقي آسيا ميرسد و در آخر به كمربند اقيانوس كبير متصل ميگردد.
از لحاظ زمين شناسي، دو صفحه آسيا از شمال و عربستان از جنوب به صفحه ايران فشار وارد ميكنند. اين فشار به حدي است كه به گفته كارشناسان، ديگر نميتوان به آن صفحه ايران اطلاق كرد. ايران از نظر زمينشناسي صفحه اي خرد شده است كه شكستگيهاي فراواني به شكل گسلهاي كوچك و بزرگ روي آن ايجاد شده است و به همين دليل در وضعيت بسيار ناپايداري به سر ميبرد. از سوي ديگر كانون زلزله در ايران در عمق كمي از سطح زمين قرار دارد و انرژي قابل ملاحظهاي به سطح زمين ميرسد و در بسياري از نواحي مدت زمان بين زلزلهها يا دوره بازگشت آنها طولاني است و لذا زلزلههاي بسيار شديد رخ ميدهد.
محل وقوع زلزله
نميتوان قاطعانه اظهار داشت كه زلزله چه زماني رخ ميدهد. ولي ميتوان گفت كه احتمالاً در كجا رخ خواهد داد. چون زلزله اصولاً در مناطق معيني از جهان كه پلاتهاي زمين با يكديگر برخورد ميكنند، رخ ميدهد.
اثرات ناشي از زلزله :
زمين لرزه علاوه بر تخريب ساختمانها و اماكن ممكن است سبب بهمن، ريزش كوه، شكاف در سطح زمين و بالا آمدن و فرو رفتن زمين، حركت گل و لاي، سد مسير رودخانه، امواج مدي شديد و آتشسوزي شود. آن دسته از صدمات و خطراتي كه در زمين لرزه مستقيماً به امور بهسازي محيط مربوط ميشوند عبارتند از شكستگي، جابجايي و پيچيدگي لولههاي آب و فاضلاب، صدمه به ساختمانها و تأسيسات آب، فاضلاب و تلمبه خانهها، شكستگي سدها و مخزنهاي آب كه منجر به نشت يا آلودگي آب ميشود؛ جمع شدن اشغال، ساختمانهاي فرو ريخته و ايجاد اشكال در خارج كردن اجساد و لاشه حيوانات از داخل ويرانيها و دفن آنها؛ شكستگي مخزن فضولات و چاههاي فاضلاب، آلودگي آب چاهها وقتي كه جدار محافظ چاه ترك بردارد. پيامدهاي غيرمستقيم اين حوادث، فقر و بيپناهي و بسياري از مشكلات و ناهنجاريهاي اجتماعي از خسارتهاي جاني و مالي بلافاصله آن سنگينتر،گستردهتر و دلخراشتر است.
تخريب ساختمانها در اثر زمين لرزه غالباً موجب مرگ و مير فراوان (در حدود 10% جمعيت) و مجروح شدن شمار زيادي از ساكنين منطقه ميگردد، اين امر به دو عامل مهم بستگي دارد، عامل نخست در باره نوع ساختمانها است، بناهايي كه از خشت و گل و سنگهاي خشك و خالي حتي در يك طبقه ساخته شدهاند به شدت ناپايدار بوده و فروريختن آنها موجب مرگ و مير و جراحات فراوان ميگردد.
ثابت گرديده كه ساختمانهاي سبكتر به ويژه بناهايي چوبي در معرض خطرات كمتري قرار دارند براي نمونه بررسي زلزله سال 1976 گواتمالا نشان داد كه از تعداد 1577 نفر ساكنين يك روستا كه همگي در ساختمانهاي خشك و گلي زندگي ميكردهاند تنها 78 نفر مجروح و مابقي از بين رفتهاند، در حالي كه كليه ساكنين مجاور كه در بناهاي چوبي زندگي مينمودهاند زنده ماندهاند.
نكته دنوم زمان وقوع زمين لرزه ميباشد ك در كاهش مرگ و مير و بروز جراحات حايز اهميت زيادي است، طبق بررسيهاي انجام شده درصد افرادي كه كشته شدهاند و يا مجروح گرديدهاند در مناطق پرجمعيت زيادتر ميباشد، تخمين زده ميشود كه نسبت مرگ و مير افراد به مجروحان پس از لرزشهاي اوليه تقريباً به ميزان 1 به 3 ميباشد، تفاوتهاي زيادي در نواحي آسيب ديده وجود دارد، گاهي مرگ و مير تا حدود 85% در شهرهاي مجاور مركز زلزله گزارش گرديده، براي نمونه زلزله سپتامبر 1973 طبس گلشن در ايران ميباشد كه تعداد 11000 نفر از ساكنان 13000 نفري شهر را از بين برد، نسبت مرگ و مير به مجروحان به نسبت فاصله مركز زلزله از شهر كاهش مييابد، برخي گروههاي سني، در معرض مخاطره بيشتري ميباشند، گروههاي ميان سال درمقايسه با كودكان و سالمندان كه كمتر قادر به حفاظت از خود ميباشند، در مخاطره كمتري قرار دارند حوادث ثانوني كه ممكن است پس از زمين لرزه رخ دهند، موجب افزايش مصدومان و در نتيجه افزايش نياز به اقدامات پزشكي ميگردند، از نظر تاريخي بزرگترين مخاطره پس از وقوع زلزله، خطر آتشسوزي است، هرچند در سالهاي اخير موجب بروز آسيبهاي كمتري گرديده است.
يكي ديگر از كاستيها و ضعفهاي مهم شهرهاي ما در مقابل بلاياي طبيعي، مشكل ساخت و سازهاست. در ساخت و سازهاي شهري دو مشكل اساسي وجود دارد يكي استفاده از مصالح غيراستاندارد و ديگري عدم اجراي مناسب. در صورتي كه ما ضرورت مقاومسازي خانهها و ديگر بناهاي مورد نيازمان را به درستي دريابيم و خانههاي سست بنياد و كم دوام نسازيم و به مردم كم درآمد نفروشيم، زلزله همچون بسياري از رخدادهاي طبيعي، بدون خسارت و بدون قرباني گرفتن خواهد بود به شرط آنكه در پي موقعيت اجتماعي كه هستين، وظيفه اخلاقي و انساني خود را در برخورد بااين مسئله مهم و حياتي كه جان انسانها به آن بستگي دارد بدانيم و دريابيم و اين وظيفه اخلاقي و انساني به ويژه باري سنگين بر دوسش معماران و مهندسين و به فروشندگان و نيز مسئولان و دستاندركاران امور شهري و ساختماني است، هر چند براي آنها اين وظيفه و مسئوليت ميبايست جنبههاي اجتماعي، حقوقي و قضايي خدشهناپذير نيز بيابد؛ به حدي كه هيچ سازندهاي، هيچ مسئولي و ناظر ساختماني نتواند به خود جرآت دهد كه در ساختن يك بنا و نظارت دقيق و اصولي بر احداث آن اهمال و كوتاهي كند. از سوي ديگر متأسفانه در كشور ما نظام كنترلي ساخت و ساز به صورت دقيق وجود ندارد. ولي با تدوين ضوابط فني مقاومسازي بناها در برابر خطر زلزله و به كاربردن اين ضوابط ميتوان دامنه خسارتها را بسيار محدود كرد اما واقعيت مهم اين است كه اولاً ضوابط مقرر فقط در مورد تأسيسات و ساختمانهاي در دست اجرا يا آتي قابل اعمال است و در بناهاي موجود تقريباً هيچ اقدامي مؤثر نيست. همچنين هميشه نميتوان از رعايت دقيق ضوابط اطمينان يافت زيرا در عمل بسياري از مقررات و اقدامات به ويژه اگر مستلزم صرف هزينه قابل توجه باشد با مسامه و اهمالكاري به انجام ميرسد. در حالي كه تفاوت ساختمانهاي مقاوم در مقابل زلزله و ساختمانهايي كه ايمن نيستند، تنها بني 10 تا 20 درصد افزايش هزينه است، با وجود اين بيش از 80 درصد ساختمانهاي شهرهاي ما حتي ساختمانهاي دولتي در مقابل بلايايي مانند زلزله مقاوم نيستند. با افزايش ايمني ساختمانها، عمر متوسط آنها را نيز ميتوان افزايش داد، در حالي كه تصور ميشود توجه به ايمني سازهها تحمل هزينههاي اضافي است.
در صورت وقوع زلزله در تهران، شمار كشتهشدگان ناشي از آتشسوزي براثر گاز، بيش از تعداد كساني خواهد بود كه بر اثر آوار جان خود را از دست ميدهند. كارشناسان پيشبيني كردهاند در صورت وقوع زلزله در تهران، آمار كشتهشدگان حدود يك ميليون و 200 هزار نفر خواهد بود كه به دليلي پيشبيني مسايل سيستم گازرساني شهري، شمار زيادي از كساني كه در زير آوار قرار خواهند گرفت، فقط به دليل آتشسوزي ناشي از نشت گاز جان خواهند سپرد.
ميليونها نفر از مردم جهان در زمان وقوع زلزله از بين ميروند. شايد تاكنون كشور چين بيشترين صدمه را از وقوع زلزله ديده باشد. ميگويند در سال 1556 ميلادي زلزلهاي در چين رخ داد كه 830000 نفر از جمعيت آن را نابود ساخت، زلزله ديگري در سال 1976 ميلادي در آن كشور روي داد كه 242000 نفر كشته در پي داشت.
انواع زلزله
1. زلزلههاي زمين ساختي (تكنونيكي)90 درصد زلزلهها را تشكيل ميدهد و شايعترين نوع زمين لرزه است كه ناشي از تكان يا جابجايي قسمتهاي مختلف قشر زمين ميباشد.
2. زلزلههايي كه با آتشفشان در ارتباط هستند (7% از 10%)
3. زلزلههايي كه با ريزش فضاهاي خالي زمين همراه ميباشد. (3% از 10%) مثل ريزش غارهاي زير زميني).
هر چقدر عمق زلزله زياد باشد شعال آن نيز زياد خواهد بود. چنانچه كم باشد (به عنوان مثال در عمق 5 كيلومتري) تنها محدوده كوچكي در سطح زمين تخريب پيدا ميكند. يعني اگر دو زلزله يا بزرگي يكسان را در نظر بگيريم مثلاً يكي 5 كيلومتري و ديگري 50 كيلومتري از سطح زمين، در اين صورت زلزله با عمق كم قسمت كوچكي از سطح زمين را تخريب خواهد كرد. در حالي كه زلزله با عميق زياد در سطح بسيار وسيعي تأثير ميگذارد. ولي به علت اين كه در اين نوع زلزله (عميق زياد) انرژي پخش ميشود شدت تخريب آن پايين ميآيد.
پس از اين كه زلزله در مركز زمين زلزله ايجاد شد لرزش آن به صورت امواجي به اطراف منتشر ميگردد كه ميتوان در آن دو نوع موج اصلي و موج فرعي ديگر را تشخيص داد. سرعت اين امواج حدود 7 تا 12 كيلومتر در ثانيه است و براساس ويرانگرترين امواجي كه از چند نوع موج حاصل از يك زلزله ايجاد ميشوند، در سطح زمين حادث ميگردد و قادر خواهد بود خانهها و بناها را خراب كند. زمين لرزه همچنين امواج «بدنه» توليد ميكند كه از منبع اصلي مركز زلزله ميياد و با شتابي سريعتر از امواج سطحي از طريق خود زمين ميگذرد. يك نوع از امواج بدنه امواج «كمپرسيونال» است كه مانند عبور امواج صدا در هوا از طريق زمين عبور ميكند. نوع ديگر موج «متقاطع» يا موج «مطلق» است كه با حركت نوساني از طريق زمين جامد عبور ميكند.
تقريباً 90% زلزلهها علت زمين ساختي (تكنونيكي) دارند و علت آن از حركت صفحات زمين (پليت تكنونيك) يعني اعمال فشار از لايهاي به لايهاي ديگر از زمين، كه موجب تراكم انرژي پتانسيل شده تاحدي كه منجر به شكستن قطعه بزرگي از سنگهاي پيوسته و رهايي انرژي ميشود. ليتوسفر (پوسته خارجي زمين) تقريباً از 12 قطعه بزرگ زمين تشكيل شده است كه برروي لايه زيرين (طبقه نازك جبه بالايي استوتسفر) شناور است.
اغلب زمين لرزهها در امتداد گسلهاي فعال رخ ميدهند. از اينرو شناسايي گسلهاي فعال و نقشهبرداري از آنها «مناطق لرزه خيز» يا به عبارتي محلهاي وقوع زمين لرزههاي احتمالي را مشخص ميكند. گردآوري اطلاعات در مورد زمين لرزههاي گذشته يك منطقه و پيادهكردن آنها به روي نقشه، مناطق خطر را هر چه بهتر مشخص ميسازد.
بررسيهاي آماري فراواني رخداد زمين لرزهها در يك منطقه احتمال «دوره بازگشت» زمين لرزه با يك بزرگي مشخص را به دست ميدهد. به همين دليل جداولي جهت بررسي زمين لرزههاي ايران و جهان تنظيم گشته است.
به عنوان مثال، اگر دوره بازگشت زمين لرزههاي 7 ريشتري يك منطقه صدسال باشد، به اين معني است كه در هر قرن يك زمين لرزه با بزرگي 7 درجه درمقياس ريشتر ممكن است در آن منطقه اتفاق بيافتد. به اين ترتيب هر چه از زمان وقوع زمين لرزه مخرب قبلي منطقه بگذرد، احتمال وقوع زمين لرزه مخرب بعدي بيشتر ميشود. از آغاز قرن هجدهم تاكنون بيش از سه ميليارد نفر جان خود را در زمين لرزهها از دست دادهاند.
بررسي آماري زمين لرزههاي ايران
برخي از شهرهاي بزرگ كشور ما در مجاورت گسلهاي فعال ساخته شدهاند و متأسفانه هر چند مدت يك بار در بخشي از ايران زمين لرزهاي مخرب، خسارتهاي جبرانناپذيري به بار ميآورد. بررسيهاي اخيري كه در مورد لرزه خيزي و دورههاي بازگشت زمين لرزههاي ايران صورت گرفته، نتايج تكان دهندهاي را به همراه داشته است. به اين ترتيب كه شهرهايي مثل تهران، تبريز، نيشابور، قزوين، كاشان، مشهد و شيراز كه درمناطقي با خطر نسبي بالا واقع شدهاند و زمين لرزههاي ويران كنندهاي در آنها به ثبت رسيده است، مدت طولاني است كه فعاليت لرزه خيزي مهمي نداشتهاند.
بررسيهاي آماري، دوره بازگشت زمين لرزههاي ويرانگر تهران را در حدود 150 سال به دست ميدهد. در شهر تهران بخش قابل توجهي از جمعيت كشور و اكثريت امكانات اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و سياسي متمركز شده است. وقوع يك زمين لرزه به بزرگي زمين لرزه سال 1357 طبس در تهران ويراني بسيار و زيانهاي مالي و جاني فراواني برجاي خواهند گذاشت. جدول 2 از سال 1990 – 1988 مهمترين زلزلههاي جهان را به ترتيب از بيشترين تا كمترين تلفات را نشان ميدهد.
طي 90 سال گذشته در ايران به طور متوسط در هر 10 سال يك زلزله به بزرگي 6 درجه در مقياس ريشتر يا بالاتر رخ داده و در همين مدت تعداد 10 زلزله به قدرت بيش از 7 درجه در مقياس ريشتر اتفاق افتاده است. 97 درصد زيستگاهها در ايران در معرض تهديد زلزله هستند و فقط 3 درصد از مراكز زيستي، خطر نسبي كمتري دارند. جدول 4 زلزلههاي بزرگ ايران و پيرامون آن در قرن بيستم را نشان ميدهد.
مهمترين پيشبيني زلزله، در چين در ايالات منچوري، در فوريه 1975 بود كه 24 ساعت قبل از وقوع زلزله به مردم اطلاع دادند و مردم خانهها را ترك كردند. ضمناً شعاع عمل زمين لرزه در جدول 3 نشان داده شده است.
شعال عمل زمين لرزه (18)
| شدت در مقياس ريشتر | شعال احساس خطر (Km2) |
| 9/4-4 | 50 |
| 9/5-5 | 110 |
| 9/6-6 | 200 |
| 9/7-7 | 400 |
| 7/8-8 | 800 |
مهمترين علايم وقوع زلزله
1- آب زيرزميني
ظاهراً درست قبل از وقوع يك زمين لرزه، جريان چشمههها و چاهها تغيير ميكند.
2- افزايش تنش
هرچه به زمان وقوع گسيختگي و ايجاد زمين لرزه نزديكتر ميشويم، ميزان تنش انباشته شده در سنگهاي سطحي، مخصوصاً بخشهاي نزديك به گسل فعال، بيشتر ميشود. اين تغييرات را ميتوان توسط دستگاههايي به نام تنش سنج اندازهگيري كرد.
3- امواج راديويي
در چند مورد كه آنتنهاي خاصي به اين منظور طراحي و نصب شده بود، پيش از وقوع زمين لرزه امواج راديويي غير مغمول و غيرقابل توضيحي را دريافت كردهاند.
برخي روشهاي ديرينه لرزهشناسي جهت تعيين سن و شدت نسبي برخي از زمين لرزههاي قديمي وجود دارد. يكي از مهمترين مراحل انجام بررسيهاي لرزهشناسي، تعيين سن رخدادهاي زمين لرزه قديمي است، زيرا با داشتن سنهاي قديمي اعتماد از بررسيها، ميتوان ارزيابي بهتر و مطلوبتري از خطر زمين لرزه در يك ناحيه داشت. جهت تعيين سن لرزههاي قديمي از روشهاي تعيين سن نسبي و تعيين سن مطلق استفاده ميشود.
4- بررسي آسيبديدگي درختان كهن سال بر اثر زمين لرزههاي قديمي
گاهي بر اثر زمين لرزه در مناطقي كه شدت لرزه زياد است درختان آسيبهاي جدي ميبينند و شاخ و برگ و يا ريشههاي آن قطع ميگردد. بر اثر اين رويداد ميزان جذب مواد غذايي و نور خورشيد توسط گياهان كاهش يافته و رشد گياهان دچار اختلال ميگردد و در طول چند سال پس از رخداد زلزله حلقههاي سال شمار درخت در مقطع عرضي باريكتر ديده ميشوند بنابراين در صورت زنده بودن درخت تا امروز ميتوان زمان وقوع زلزله را مشخص نمود، البته بايد توجه داشت كه خشكسالي و يا فعاليتهاي آتشفشاني نيز ميتواند چنين اشكالي را پديد آورندند كه به دقت بايد از هم تميز داده شود.
5- استفاده از ساختارهاي كارستي در تعيين زمين لرزههاي قديمي
استالاگنيتها و استالاگميتها كه از فراوانترين ساختارهاي كارستي هستند ميتوانند در شناسايي و تعيين سن لرزههاي قديمي منطقه كمك شاياني نمايند.
يك ساختار استالاگتيني همواره دقيقاً در زير يك ساختار استالاگميتي قرار دارد و در صورت رسم محور فرضي رشد آنها مشاهده ميكنيم كه محور رشد هر دو نسبت به لايههاي آهكي و صورت قايم بوده و فاقد هر گونه ناپيوستگي است. در صورتي كه منطقه فعاليت تكنونيكي داشته باشد، به دليل جابجايي ناشي از گسلها، محور رشد لايههاي متوالي، ديگر در يك راستا نبوده و ناپيوستگيهايي در آن مشاهده ميشود. همچنين در اثر شديد بودن لرزه، گاهي استالاكتيتها ميشكنند و پس از آن به طريق ديگري رشد ميكنند. بنابراين مشاهده جابجايي درمقطع اين ساختارها بيانگر يك زمين لرزه بوده كه توسط روش كرين 14 ميتوان زمان وقوع زلزله را تعيين كرد.
6- استفاده از خطوط ساحلي فرسايش يافته
بر اثر وقوع زلزله در مناطق حاشيهاي درياها و اقيانوسها، تراسهاي ساحلي ايجاد ميگردد كه نسبت به ساحلي فعلي در ارتفاع بالاتري قرار دارند. تعداد اين تراسها ميتواند نشانگر تعداد رخدادهاي لرزهاي باشد.
از آنجا كه عامل تغييرات آب و هوايي نيز ميتوانند در ايجاد تراسهاي مرتفع دريايي مؤثر باشند در زمان بررسي اين تراسها بايد در شناسايي عامل ايجاد كننده دقت فراوان نمود.
7- گاز رادون
به نظر ميرسد كه سنگها قبل از گسيختگي اصلي كمي منبسط ميشوند. اين تورم ناشي از ايجاد درزها و شكستگيهاي بسيار ريز و فراوان در سنگ است. در نتيجه اين عمل سرعت امواج در سنگ كم شده ولي قابليت رساناي الكتريكي و قابليت نفوذ آن بيشتر ميشود. بر اثر انبساط سنگ، گاز رادون محبوس در كانيهاي داراي اورانيوم آزاد ميشود. و به اين ترتيب مقدار آن در آب چشمهها افزايش مييابد.
8- مغناطيس زمين
برخي از مؤلفين گزارشهايي در مورد تغييرات قابل اندازهگيري در ميدانهاي مغناطيسي زمين انتشار دادهاند.
9- رسانايي الكتريكي
در موارد، تغييرات قابل اندازهگيري در رسانايي الكتريكي سنگها، قبل از وقوع زلزله اصلي تعداد آنها كم ميشود.
10- تنجش
جابجاييهاي اوليه در امتداد گسلها و تغييرات و بالا آمدن سطح زمين از نشانههاي ديگري است كه در مورد وقوع زمين لرزه هشدار ميدهد. دستگاههاي انحراف سنج قادرند اين گونه تغيير شكلها را به طور مداوم اندازهگيري كنند. با دانستن سرعت تنجش و مقاومت نهايي سنگ ميتوان زمان گسيختگي را حدس زد.
تعداد زمين لرزهها
تعداد رخداد زمين لرزههاي كوچك به تدريج زياد شده و درست قبل از وقوع زلزله اصلي تعداد آنها كم ميشود.
واكنش حيوانات
قبل از وقوع زمين لرزه برخي از حيوانات، از جمله سگها و اسبها، حالتي ملتهب و ناآرام از خود نشان ميدهند.
عوامل خاص در بروز سوانح ناشي از زلزله
– احداث اماكن مسكوني در محل هاي نادرست مخصوصاً بر روي گسلها.
– زمين مستعد لرزش.
– كيفيت طراحي ساختمان، مصالح و يا شيوههاي به كار رفته در ساختمان.
– جادهها و مسيرهاي راهآهن.
– دكلهاي برق و نيروهاي تلگراف و تلفن.
– خطوط آبرساني و گازرساني.
– سدها و آببندها.
– مخازن مواد سوختي.
درجات شدت زلزله
امروزه با پيشرفت دانش زلزله سنجها وقوع زلزله، وسعت منطقه، جهت و شدت زلزله را اطلاع ميدهند. شدت زلزه براساس تقسيمبنديهاي تحقيقات زلزلهشناسي به صورت ذيل ميباشد.
1. احساس نميشود.
2. شادي بعضيها آن را احساس كنند (با دستگاه زلزله سنج قابل تشخيص است).
3. بيشتر مردم متوجه آن ميشوند.
4. فقط كساني كه داخل ساختمان هستند آن را حس ميكنند.
5. به وسيله كساني كه در محوطه آزاد بيرون ساختمان باشند حس ميشود.
6. تمامي افراد به وقوع آن پي ميبرند، همه چيز نوسان پيدا ميكند، حتي گچ ديوارها ترك يا شكاف برميدارد و اجسام سقوط ميكنند.
7. آن قدر شديد است كه نميتوان در ايستادن تعادل خود را حفظ نمود.
8. ايستادن صدمات عمده وارد ميسازد.
9. ديوارها شكافته ميشوند و به ساختمانهاي كم مقاومت زياد خسارت وارد ميشود.
10. زمين ترك برميدارد و بعضي از ساختمانها فرو ميريزد.
11. زمين زياد شكافته ميشود و كوهها و كناره رودخانه ريزش ميكند.
12. ريلها خم و پلها و قسمت اعظم خانهها ويران ميشوند.
13. زمين زير و رو با خاك يكسان ميشود.
زلزله
كشور ما – ايران – كه روي كمربند لرزه خيز فعال آلپ – هيماليا قرار گرفته است. از مناطق لرزهخيز دنيا محسوب ميشود. تجربههاي بينالمللي نشان ميدهند كه علاوه بر رعايت اصول صحيح شهرسازي و ساختمانسازي در مناطق لرزهخيز، ميتوان با يادگيري و رعايت نكات ايمني، آسيبهاي ناشي از زلزله را تاحد زياد كاهش داد. و اين نظريه حاكي از آن است كه در خلال يك دوره آرام براي زمين كه چند دهه يا چند قرن ميتواند باشد، اين تصور و احساس براي انسان تبديل به تيقين ميشود كه زلزله در اينجا اتفاق نميافتد اين قدر تأكيد و احتياط لزومي ندارد و زلزله مسئله مهمي نيست چنانچه در بم شايد چنين تصور ميشد اين شيوه تفكر نه تنها در طبس و رودبار وجود داشته بلكه قبلاً در توكيو و سان فرانسيسكو، اسكوپيه و لانگ بيج و آقادير نيز چنين ميانديشيدهاند و گو يا اكنون براي مردم تهران، تبريز، نيشابور و … نيز اين فكر و احساس و خيال جا افتاده است بنابراين بايد در هر زمان و هر مكان آمادگي كامل در مقابل بحرانهاي متعدد داشته باشيم.
اقدامات قبل از وقوع زلزله
1. اجراي دستورالعملهاي نحوه قطع جريان آب، برق، گاز و ساير امكانات خدماتي در منزل:
الف) گاز: معمولاً شير اصلي گاز، روي لوله ورود و پس از كنتور نصب ميشود و دسته آن به رنگ قرمز يا نارنجي است. در صورتي كه از گاز شهري استفاده ميكنيد چگونگي باز و بسته كردن شيرهاي آن (شير اصلي كنتور، اجاق گاز، آبگرمكن، بخاري ديواري، شومينه، چراغهاي ديواريگازي و …) را ياد گرفته و به ديگر اعضاي بالغ خانواده آموزش دهيد. آموزش دهيد. فراموش نكنيد كه در زمان وقوع زلزله تا وقتي كه از نشست گاز مطمئن نشديد احتياجي به بستن آنها نيست.
ب) برق : در صورتي كه در مجتمعهاي آپارتماني زندگي ميكنيد؛ محل فيوز برق خانه خود را به نام خود مشخص كنيد.
ج) آب: شير فلكه اصلي ورود آب به منزل جنب كنتور قرار دارد.
2. مكاني را انتخاب كنيد كه همه اعضاي خانواده، بعد از وقوع زمين لرزه در آنجا جمع شوند.
3. يك يا چند نقطه امن را در هر اتاق انتخاب كنيد تا در مواقع ضروري بتوانيد به آن نقاط پناه ببريد.
4. نقاط امن محل كار و سكونت خود را در روي نقشهاي مشخص كنيد و آن را در اختيار نزديكان خود قرار دهيد.
5. تمريناي دورهاي نجات از خطر زمين لرزه را كه در مدارس و از طريق رسانهها آموزش داده ميشود، انجام دهيد و اين برنامه را هر چند وقت يك بار تكرار كنيد.
6. دوره كمكهاي اوليه به ويژه آموزش احياي قلبي و ريوي را از طريق هلالاحمر شهر خود و يا ساير مراجع مربوطه، بياموزيد.
7. از استحكام و مقاومت ساختمانهاي قديمي در برابر زمين لرزه مطمئن شويد.
8. در ساختن بناهاي جديد، اول و مقررات ايمني و مقاومت ساختمان در برابر زلزله را به دقت رعايت كنيد. مقاوم بودن محل سكونت در برابر زلزله از مهمترين اصول آمادگي و پيشگيري خطرات ناشي از وقوع زلزله است. لذا به منظور پايدار بودن سرمايهگذاريتان موارد زير توصيه ميگردد.
الف) هنگام ساخت خانه، كليه ضوابط مهندسي و آييننامههاي ساختماني را رعايت نموده و از مهندس نظر خواستار طراحي ساختمان مقاوم و نظارت دقيق بر اجراي آن باشيد.
ب) چنان چه قصد خريد خانه داريد، با مهندس متخص در مورد ميزان استحكام و مطابق با آييننامه ساخته شده است يا خير، مشورت كنيد.
پ) اگر محل سكونت شما مطابق آييننامه ساخته نشده است، حتيالامكان سعي كنيد با مهندس متخصص مشورت نموده و نسبت به تقويت ساختمان محل سكونت اقدام نماييد.
ت) به خاطر داشته باشيد كه انتخاب محل مناسب (دور بودن از سنگهاي فعال و زمينهاي شيبدار) طراحي ساختمان، كيفيت مصالح، ساخت و اجراي ساختمان از مهمترين اصول مقاومسازي ساختمان در برابر زلزله هستند.
ث) قبل از هر گونه تغيير ظاهري در داخل ساختمان، حذف و جابجايي اعضايي نظير ديوار، ستون در و پنجرهها ضروري است با مهندس متخص مشورت كنيد.
در اين زمينه از روشهاي بسيار ساده در مهندسي سازهها مانند استفاده از مصالح سبك يا تصحيح اتصالات در ساختمانها و … نام ميبرد و وجود چنين نكات ساده و ريز اما دقيقي را توجه به ايمني ناشي از دقت علمهاي مديريتي ميداند. ضمناً مكانيابي غلط ساخت و سازها در شهرها، خسارات ناشي از بلايايي همچون سيل را افزايش ميدهد.
در مطالعات مربوط به ساختمان در شهرها بايد سه برخورد متفاوت داشت:
دسته اول : ساختمانها و سيستمهاي سازهاي كه از قبل وجود داشتهاند. مناسبترين راهكار در مورد اين قبيل ساختمانها مقاومسازي آنها است اغلب در صورت عدم رعايت نكات ايمني چنين ساختمانهايي از سوي شهرداري جريمه ميشوند. اين روش مشكلي را حل نميكند. مقاومسازي همه اين قبيل ساختمانها بايد قوياًً دنبال شود.
دسته دوم : ساخت و سازهاي در حال اجرا هستند. ترسيم يك نظام كنترلي مناسب و اعمال آن بهترين شيوه ايمنسازي اين بناهاست.
دسته سوم : ساخت و سازهايي هستند كه در برنامه آينده وجود دارد. وظيفه ما در قبال آنها انجام مطالعات اساسي درجهت مقاومسازي در مقابل بلاياي طبيعي بخصوص زلزله است.
از سوي ديگر برخي از كارشناسان بر نقش بيمه به عنوان راهكار مناسب براي پيشبيني خطر و ارزيابي ميزان آسيبپذيري مراكز و سازهها تأكيد شده است. اگر فرهنگ بيمه در جامعهاي جا بيافتد و گسترش پيا كند، ميتواند درمقابله با سوانح طبيعي نقش مؤثري داشته باشد. شركتهاي بيمه در پي كسب سود از فعاليتهاي خود هستند و لذا خود ميتوانند علاوه بر امداد، پيگير اقدامات مربوط به پيشگيري نيز باشند.
9. محل خواب شما نبايد در كنار پنجره، زير لوستر، تابلو، آينه و ساير اشياي شكننده و آويزان باشد.
10. راهروها و خروجيهاي منزل را بررسي كنيد و وسايلي را كه ممكن است بعد از وقوع زلزله سد راه شوند از آن مكانها دور كنيد.
11. وسايل سنگيني را كه هنگام وقوع زلزله ممكن است سقوط كنند، از جمله كتابها، گلدانهاي آويز و لوسترها، در محل خود محكم ببنديد.
12. اشياي بزرگ و سنگين را در قفسههاي پايين قرار داده و قفسهها را محكم به ديوار متصل كنيد.
13. اشيايي را كه در قسمت خارجي ساختمان قرار دارند، مانند كولرها، گلدانهاي پشت پنجره و ظروف مواد غذايي، درجاي مناسبي قرار دهيد و يا در جاي خود مستحكم كنيد.
14. شيرواني وكلاهك دودكشهاي بخاري را كه در زمان وقوع زلزله ممكن است سقوط كنند، بازرسي كنيد.
15. ذخيره آب و غذا (ترجيحاً به صورت كنسرو) به اندازه مصرف سه روز آماده كنيد. در صورتي كه اين ذخاير به صورت كنسرو نباشد، بايد هر دو هفته يكبار آنها را تجديد كرد تا فاسد نشوند.
16. كيف امداد و نجات را همواره درمنزل آماده داشته باشيد.
17. مواد شيميايي سمي و خطرآفرين را در ظرف پلاستيكي مطمئن و در پايينترين قسمت گنجهها قرار دهيد.
18. براي جلوگيري از حوادث ناشي از بروز حادثه، حتماً يك كپسول آتشنشاني در منزل داشته باشيد و حتيالامكان نزديك درهاي خروجي قرار دهيد. همچنين نحوه استفاده از آن را بياموزيد و به كليه اعضا آموزش دهيد.
19. نزديكترين محلهاي امدادرساني مانند جمعيت هلالاحمر، راهداري، درمانگاهها، آتشنشاني و قرارگاههاي نيرويانتظامي را، كه در هنگام حادثه ميتوانند به شما كمك كنند، شناسايي كنيد.
20. از يك مهندس طراح ساختمان جهت بررسي ساختمان دعوت به عمل آوريد و درباره چگونگي راههاي مرابت از خانه با او مشورت كنيد.
21. مواد سوختني، آتشزا مواد شيميايي را از ساختمن خارج كرده و در فضاي باز به دور از در خروجي ساختمان و يا اتومبيل گذاشته و آنها را در مكان خود محكم كنيد.
22. دستگاههاي صوتي و تصويري و كامپيوتر را بر روي ميزهاي لبهدار قرار دهيد يا به قفسههاي مربوطه محكم كنيد.
23. قلابهاي اشياء آويزان مانند چراغهاي سقفي و گلدانهاي آويزان را از نوع محكم انتخاب نماييد.
24. تختخابها را در كنار پنجرهها، درهاي شيشهاي و يا كنار قفسههاي بلند قرار نداده و ننشينيد.
25. راههاي خروجي را از موانعي مثل كارتن، ظروف و … تخليه نماييد.
اقدامات هنگام زلزله
1. با خونسردي و انديشه اقدامات لازم را آغاز نماييد و ديگران را به آرامش دعوت كنيد.
2. اگر در ساختمانهاي بلند هستيد به محل امن در داخل آپارتمان پناه ببريد (معمولا در ساختمانهاي بلند شرايط ايمنيسازي در مقابل زلزله رعايت ميگردد)
3. اگر در ساختمانهاي يك يا دو طبقه هستيد سعي كنيد خود و ديگران با سرعت از ساختمان خارج شده و به فضاي باز برويد (اگر نميتوانيد به محل امني درخانه پناه ببريد)
4. موقع خروج از ساختمان روي سر خود را با دست و يا جسمي مانند تخته بپوشايند.
5. جريان آب و برق و گاز را در اولين فرصت قطع كنيد.
6. اجاق و هر گونه آتش را خاموش كنيد.
7. اگر در شب زلزله روي داد، براي روشنايي از كبريت و يا شمع استفاده نكنيد. (از چراغ قوهاي كه قبلا آماده كردهايد استفاده كنيد)
8. حريق احتمالي را در اسرع وقت خاموش نموده و از توسعه آن جلوگيري كنيد.
9. از هل دادن و دويدن به هر طرف خودداري نماييد.
10. اگر در آزمايشگاهها و مكانهاي مشابه هستيد تا حد امكان از مواد شيميايي دور شويد.
11. در صورتي كه روي ويلچر قرار داريد، همان جا بمانيد و آن را قفل كنيد.
12. به خاطر داشته باشيد كه خاتمه زلزله رفع كامل خطر نميباشد، بايستي براي پس لرزهها آمادگي داشته باشيد.
13. اگر در منزل، مدرسه، اداره و … هستيد سعي كنيد به زير يك ميز يا نيمكت پناه ببريد. بايد خود را از اشيايي كه به زمين سقوط ميكنند در امان نگه داريد. به همين دليل بايد از هر گونه حركت سريع به خارج پرهيز كنيد. در بيرون ساختمانها ريزش شيشههاي خرد شده بسيار خطرناك است.
14. آتش ميتواند در زماني كوتاه توسعه يابد، بخصوص در شهرهايي كه چوب در ساختمانها به مقدار زياد به كار رفته است (مواظف آتش آبگرمكن، اجاق، روشنايي گازسوز و … باشيد)
15. حداقل يك درب يا پنجره بزرگ را باز كينيد تا در تلهگير نيافتيد، از آسانسور استفاده نكنيد. (قطع برق باعث از كار افتادن آسانسور ميشود)
16. وان حمام را پر از آب كنيد (اگر ممكن است در طرف بزرگ ديگر آب جمعآوري كنيد.)
17. اگر به هنگام زلزله در بيرون ساختمان هستيد، اولين كاري كه بايد انجام دهيد اين است كه سر خود را درمقابل اشياء درحال سقوط محافظت كنيد (براي اين منظور از كتاب، كيفدستي يا امثال آن ميتوانيد استفاده نماييد)
18. از ساختمانها و كابلهاي برق دوري كنيد.
19. از پلهها بالا و پايين نرويد تا لرزشها پايان پذيرد، نردهها را محكم بگيريد و بنشينيد.
20. از عبور در كوچههاي تنگ و باريك خودداري كنيد و در طول ساختمانها نيز ندويد.
21. از ايستادن در ساحل رودخانهها (بخاطر امواج) و كناركوهها (به خاطر ريزش سنگ) با لبه صخرهها پرهيز كنيد (زيرا خطر ريزش زياد ميباشد).
22. اگر درون قطار نشستهايد در جاي خود بدور از شيشههاي بزرگ نشسته، سر ود را محافظت نموده و از تردد بيمورد در راهروها خودداري نماييد.
23. از آسانسور استفاده نكنيد و از اشياي بلند و سنگين و حفاظت نشده، فاصله بگيريد.
24. براي دريافت آخرين اطلاعات و راهنماييهاي لازم به راديو گوش دهيد.
25. از تلفن جز در موارد ضروري استفاده نكنيد. خطوط تلفن بايد براي تماسهاي ضروري آزاد باشد. تا اتمام كامل زلزله در جاي خود بمانيد.
26. يك كپسول آتشنشاني مناسب در منزل داشته باشيد و در مورد نحوه استفاده از آن، آموزش ببينيد و حتيالامكان آن را در آشپزخانه قرار دهيد.
27. از ديوارههاي سنگكاري شده، بخاري ديواري و شيشههاي بزرگ فاصله بگيريد.
28. مراقبت خيابانهاي داراي شكستگي، شكافهاي زمين، آتشسوزي و تركيدگي لولههاي آب باشيد، تا هنگام گريز از خدمات صدمه نبينيد.
29. اگر در آشپزخانه هستيد از يخچال، چراغكار، ماشين لباسشويي و قفسههاي بالاي سرتان فاصله بگيريد.
30. چنانچه در درون ساختماني هستيد مواظف افتادن آجرها، لوسترها، قفسههاي كتاب و ساير وسايلي كه ممكن است بلغزند و يا واژگون شوند باشيد.
31. از پنجرهها و آينهها فاصله بگيريد. در صورت احساس خطر به زير ميز، تختخواب، ميان چهارچوبهاي محكم در و يا گوشهاي دور از پنجرهها پناه ببريد، به ديگران توصيه نماييد از شما پيروي كنند.
32. معمولا بهتر سات كه به طرف ساختمان ندويد (امكان وجود شكستگي در ساختمان و ريزش آن وجود دارد).
33. به طرف راههاي خروجي هجوم نبريد زيرا ممكن است پلكانها شكسته و يامسدود شده باشند.
34. اگر در فروشگاه، سينما يا ساختمانهاي پر ازدحام هستيد، از هجوم به سمت درهاي خروجي خودداري نماييد. سعي كنيد از ويترينها، قفسهها و ساير اشياي سنگين فاصله بگيريد.
35. اگر در يك سالن اجتماعات، سينما و يا زمين ورزشي هستيد در جاي خود بمانيد و با دستهايتان از سر خود محافظت كنيد. قبل از اتمام لرزهها سعي نكنيد از آن محل خارج شويد.
36. در منزل مكاني را برگزينيد كه در صورت فروريختن ساختمان بتوانيد در آنجا پناه بگيريد.
37. پياده محل خود را ترك كنيد.
38. به طرف خيابانها ندويد، در صورت امكان خود را به فضايي باز و دور از تمامي خطرات مثل پارك برسانيد.
39. چنانچه خارج از ساختمان هستيد از نزديك شدن به ساختمانهاي بلند، ديوارها، تيرهاي چراغ برق يا سيمهاي برق، در ساختمان و ديگر اشيايي كه ممكن است فرو بريزد اجتناب كنيد.
40. هنگام وقوع زلزله سعي نكنيد از اشياء گرانقيمت و شخصي خود محافظت كنيد، بيشتر به فكر نجات جان خود باشيد.
41. اگر در راهرو هستيد به ديوار چسيده درجايي از راهرو خود را پناه دهيد.
42. اگر به هنگام زلزله درون يك اتومبيل قرار داشته باشيد، به محل امن هدايت نماييد.
43. ممكن است ريزش زمين اتومبيل شما را به يك جهت هدايت كند. به نظرتان ميرسد كه لاستيكهاي اتومبيل صاف بوده و بر سطح جاده استوارنباشد.
44. تدريجا و آهسته اتومبيل را به سمت راست جاده هدايت كنيد تا سمت چپ خيابان براي عبور خودروهاي امدادي باز باشد، در مكان امن يا فضايي باز توقف نماييد. موتور اتومبيل را خاموش كنيد ولي كليد را از جايش بيرون نياوريد، در داخل اتومبيل مانده و به راديو گوش دهيد.
45. اگر توقف در كنار كوه ميباشد مواظب ريزش سنگها باشيد.
46. براي دريافت آخرين اطلاعات به راديو گوش كنيد و به دستورالعملهاي اعلام شده توجه كنيد.
47. جعبه لوازم اوليه خود را به همراه داشته باشيد.
48. از پلهاي عابر پياده و پلهاي هواي ماشينرو دور شويد.
پس از وقوع زلزله چه بايد كرد؛
الف – اگر در داخل ساختمان هستيد:
1. آرامش خود را حفظ و ديگران را نيز به آرامش دعوت كنيد.
2. به وجود شما در مراحل اوليه كمكرساني بسيار نياز است ابتدا خود و خانواده را حفظ نموده و سپس به كمك مصدومان بشتابيد.
3. متوجه پس لرزهها باشيد، با دقت حركت كنيد، نهايت احتياط را هنگام ورود به ساختمانهاي آسيبديده را رعايت كنيد زيرا پس لرزهها ميتواند آن را فرو ريزد.
4. به مراقبت از تداركات اضطراري خود در برابر ريزش آوارها ادامه دهيد.
5. خود را به همسايگان نشان دهيد تا از سلامت شما آگاه شوند.
6. در صورت وجود آسانسور در آپارتمانها همچنان از آن استفاده نكنيد.
7. آتش بوجود آمده را به كمك آب، وسايل اطفاء حريق سريعاً خاموش كنيد.
8. حداقل يك پنجره را باز كنيد تا در تله گير نيافتند.
9. از وجود جريان آب در لولهها اطمينان يابيد اگر ممكن است مقداري آب براي نوشيدن جمعآوري كنيد، وان حمام را پر كنيد.
10. از رفتن بر روي آوار و يا انتقال وسايل (ابزار، ماشينآلات و …) بر روي آوار اكيداً جلوگيري نماييد.
11. ٍِبه كمك مجروحان بشتابيد، كمكهاي اوليه را به كار ببنديد.
12. به كمك كساني كه در وسايل يا آوار، گيركرده و يا گم شدهاند برويد، نيروهاي امدادي را خبر كنيد و به مقامات مسئول افراد گمشده را تحويل دهيد. (در هنگام امدادرساني از كشيدن افراد در حالي كه به جايي گير كرده يا زير بار قرار دارند يا حمل غيراصولي آنهايي كه از ناحيه ستون مهرهها صدمه ديدهاند بايستي خودداري شود.)
13. براي دريافت آخرين اطلاعات به راديو گوش دهيد.
14. امنيت محيط، گاز، آب و … را كنترل كنيد، به دنبال خطوط انتقال نيروي برق كه به زمين افتاده است بگرديد و از دست زدن به آن خودداري نموده و با علامتگذاري ديگران را از خطر آن آگاه سازيد.
15. خسارات ساختمان خود را ارزياي نموده و از ميزان امنيت آن در جريان پس لرزههاي بعدي مطمئن شويد. (شير آب را كنترل كنيد، اگر آب جريان داشت مقداري براي خوردن ذخيره كنيد و ظرفهاي وجود و وان حمام را پر كنيد، دقت كنيد آب آلوده نباشد).
16. هر آنچه بر زمين ريخته و ايجاد خطر مينمايد را جخع و پاك نماييد.
17. راديو را روشن كنيد و به دستورات صادره از سوي مقامات مسئول گوش فرادهيد.
18. در حين لرزش، سقوط تكههاي سنگين مصالح ساختماني در اطراف ساختمان يك خطر عادي است بهتر است در محلي كه هستيد نقطه امني را جستجو كنيد و همان محل باشيد تا زلزله پايان يابد و آنگاه محل را ترك كنيد.
19. ممكن است بلافاصله بعد از اولين تكانها، با فاصله چند ثانيه يا چند دقيقه تكانهاي ديگري هم رخ دهد. بلافاصله پس از اولين تكان، همه چيز را تمام شده تلقي نكنيد.
20. درمناطقي كه شيشهها شكسته شده است و در محل آوار ساختمان كفش بپوشيد.
21. براي پيدا كردن مكانهاي نشت گاز و نقاطي كه در معرض خطر آتشسوزي هستند حتيالامكان از چراغ قوه استاده كنيد.
22. در ساعتهاي اوليه بعد از سانحه، از غذاهاي كنسروي استفاده، و از روشن كردن وسايل پخت و پز غذاخودداري كنيد. در صورت ضرورت به كارگيري اين وسايل سعي كنيد از اجاق پيك نيك و يا منقل ذغالي در خارج از خانه استفاده كنيد.
23. درب كمدها و قفسهها را در مواقع ضروري، با احتياط بازكنيد و مواظب سقوط اشياء باشيد.
24. از شايعه راكني جدا پرهيز كنيد.
25. دريافتن مجروحين همكاري كنيد. به خصوص مواظب اشخاصي باشيد كه نميتوانند صداي شما را بشنوند و يا اين كه بدون كمك ديگران حركت كنند. (كودكان، معلولان، سالخوردگان و مصدومان) به آنها دلداري دهيد.
26. مصدومين خانواده خود و همسايگان را بازرسي كنيد، افرادي را كه آسيب شديد ديدهاند حركت ندهيد، مگر آنكه در خطر فوري تحمل جراحات شديدي باشند.
27. كليه وسايل برقي، گازي، لولههاي آب، خطوط برق و … را بازديد كنيد. چنانچه نشت گاز وجود دارد شير اصلي گاز را ببنديد و جريان برق را قطع كنيد. در صورت احساس بوي، از زدن كليدهاي برق و با روشن كردن وسايل برقي و گازي اكيدا خودداري نماييد. زيرا ممكن است توليد جرقه كند و گاز ناشي از لولههاي شكسته شده را مشتعل سازد. از كشيدن سيگار خودداري نماييد و از شمع، كبريت، فندك يا دستگاههاي با شعله باز استفاده نكنيد.
28. ساختمان خود را از جهت احتمال وقوع آتشسوزي بازبيني نماييد. براي مثال ممكن است در اثر تكانهاي زلزله، بخاري نفتي يا برقي بر روي پتو يا ديگر وسايل قابل اشتغال افتاده باشد.
29. لولههاي آب را نيز بررسي كنيد، اگر شكسته شدهاند شير اصلي آب را ببنديد.
30. در صورتي كه آب قطع شده باشد، آب مورد لزوم را ميتوان از آبگرمكن، منبع سيفون آب توالت، قطع يخ آب شده و قوطيهاي كنسرو بدست آورد.
31. قبل از زدن سيفون توالت مطمئن شويد كه لولههاي فاضلاب آب سالم باشند.
32. كابلهاي برق و يا اشياء در تماس با سيمهاي افتاده را لمس نكنيد.
33. مكاني كه دارو يا مواد شيميايي و ساير مواد خطرنانك (مانند اسيدهاي زمينشوي و مواد ضدعفوني كننده) ريخته شده را بيدرنگ تميز كنيد.
34. مواد غذايي يا آشاميدني كه در ظروف روباز نزديك شيشههاي خرد شده قرار دارند را مصرف نكنيد. در صورت كه خطر خرد شيشه وجود داشته باشد ميتوان مايعات را با استفاده از يك دستمال يا لباس تميز صاف نمود.
35. چنانچه جريان برق قطع نشده باشد برنامه غذايي را طوري ترتيب دهيد تا موادي را كه فاسد ميشوند زودتر از يخچال بيرون آوريد و مصرف كنيد.
36. براي آشپزيهاي اضطراري از منقلهاي ذغالي استفاده كنيد.
37. از تلفن خود مگر در موارد بسيار اضطراري استفاده نكنيد.
38. در قفسه و گنجهها را با دفت باز كنيد و مراقب اشيايي كه ممكن است از طبقات آنها بيافتند باشيد.
39. براي تماشاي مناظر بيرون نرويد به ويژه در نواحي ساحلي كه احتمال اصابت امواج زلزلهاي دريا وجود دارد.
40. خود را براي تكانهاي بعدي كه پس لرزه خوانده ميشوند آماده كنيد. گرچه معمولاً بيشتر آنها از لرزه اصلي خفيفترند، ليكن برخي از آنها ممكن است به اندازهاي شديد باشند كه خسارات اضافي ديگري را سبب شوند.
41. به درخواستهاي كمك مأموريت انتظامي، آتشنشاني، هلالاحمر، سازمانهاي خيريه و ساير سازمانها پاسخ مثبت دهيد.
42. از رفتن به مناطق آسيب ديده و تخريب شده اجتناب كنيد مگر آنكه از شما درخواست كمك شده باشد با مسئولين امدادرساني همكاري صميمانهاي داشته باشيد.
43. جريان نفت يا گازوئيل حرارتي خانه را قطع كنيد.
44. اگر پس از قطع گاز، متوجه نشت گاز شديد، خانه را ترك كنيد.
45. حيوانات خانگي (سگ و گربه و گاو …) را آزاد كنيد.
ب- اگر در خارج از ساختمان هستيد:
1. از تجمع در خيابانها بپرهيزيد و مسيرها را براي عبور و مرور وسايل نقليه امدادي، باز بگذاريد.
2. به ديدن مناطق اطراف نرويد و از نزديك شدن به ساختمانهاي تخريب شده خودداري كنيد.
3. به سيمها و كابلهاي برق دست نزنيد.
4. با امدادگران و نيروهاي انتظامي در امر كمكرساني همكاري كنيد، ولي مانع و مزاحم فعاليت آنها نشويد.
5. بعد از وقوع زمين لرزه، افراد زيادي ميتوانند به شما كمك كنند، با والدين و مربيان خود صحبت كنيد يا از آنها بخواهيد درباره چيزهايي كه شما را ناراحت ميكند، با مددكاران هلالاحمر، صحبت كنند.
6. بعد از زمين لرزه، از ناحيه تخريب شده دور شويد تا آن ناحيه پاكسازي شود.
7. تجهيزات كمكي را براي احتمال وقوع زمين لرزههاي بعدي، نگهداري كنيد.
8. سعي كنيد تا سه روز پس از حادثه از خودروي شخصي استفاده نكنيد.
