بر اثر فعل و انفعالات درون زمين در شرايطي خاص مواد مذاب (ماگما) با دمايي تاحدودي 1200 درجه سانتيگراد در مناطقي از زمين كه معمولاً به صورت ارتفاعات و مخروطي شكل ميباشند به همراه گازهاي داغ فوران كرده و به بيرون ميريزند.
جريان مواد آتشفشاني از قطعات و صخرههاي بيرون آمده از كوه آتشفشان تشكيل شده است. اين مواد پس از تعلبيق بر لايهاي از گاز و گرد و غبار، با سرعتي معادل چند صدكيلومتر در ساعت بر دامنه كوهها سرازير گشته و اغلب تا فاصله 10 كيلومتري محل وقوع را در بر ميگيرد.
گرماي اين مواد تاحدي بالا است كه در سر راه خود همه چيز را ميسوزاند و نابود ميكند، فوران سنگ يا مواد مذاب از درون زمين وجريان آن در محيط زيست از جمله وقايعي است كه با آلودگي منابع اصلي حيات يعني هوا، آب، خاك و نيز تخريب ساختمانها، مزارع و تلفات انساني همراه ميباشد.
از نظر زمين شناسي 4 دسته آتشفشان وجود دارد:
1. مخروط خاكستر
2. مسطح
3. مركب
4. گنبد گدازه
1. مخروط خاكستر : از سادهترين نوع آتشفشانها است كه بر اثر منجمدشدن گدازههاي بيرون ريخته از آتشفشان تشكيل شده است.
2. مسطح : از گدازه سياه تشكيل شده و از تراكم متناوب مواد گدازه بوجود ميآيد.
3. مركب : اين آتشفشان مجموعهاي است از گدازه سياه و خاكستر و ارتفاع آن تا هشت هزار پا نيز ميرسد (مانند كوه فوجي ياما در ژاپن)
4. گنبد گدازه : گدازه بسيار ضخيم تشكيل شده و بجاي جاري شدن در بالاي آتشفشان انباشته ميشود.
گرم و سرد شدن هوا در تابستان 1816 و به دنبال فوران آتشفشان تامبورا در اندونزي و همچنين جاري شدن گدازههاي آتشفشان «لكي» واقع در ايسلند در سال 1782 به طول 12 كيلومتر كه به علت گسترش مه اسيدي در اروپا قحطي سختي را به وجود آورد. اغلب آتشفشانها در امتداد گسلهاي بزرگ پوستة زمين و جاهايي كه عوامل داخل زمين فعاليتهاي خود را متمركز كردهاند يعني اقيانوس كبير و حوضههاي مركزي اقيانوسها روي ميدهند. محل وقوع آتشفشانهاي انفجاري در جنوب اقيانوس آرام، نواحي مديترانه و حاشيه قارهها گزارش شده است.
عليرغم خطارت و زيانهايي كه از ناحيه آتشفشانهاي جهان متوجه انسان و محيط زيست او ميگردد جمعيت زيادي در اين مناطق سكونت دارند. وجود خاكهاي حاصلخيز، چشمههاي آب گرم، معادن غني و ارزشمند، ذخاير گوگرد عوامل اين مسئله هستند.
در هنگام وقوع آتشفشان
1. به ساحل نزديك نشويد و در ساختمان بمانيد.
2. پناهگاهي پيدا كنيد.
3. اگر خاكستر زياد ميريزد، پناهگاه شما نبايد در ساختمان با سقف كوتاه باشد.
4. از ورود به زير زمينها يا فضاهاي بستهاي كه امكان تجمع گازهاي خطرناك در آنها وجود دارد خودداري كنيد.
5. به زمين مرتفع برويد
6. اگر مجبور هستيد در زير باران خاكستر حركت كنيد، پوشش زيادي روي سر و بدن خود داشته باشيد از پشت يك دستمال نفس بكشيد، سعي كنيد چراغ قوهاي در دست داشته باشيد و از محل فوران با حداكثر سرعت دور شويد.
